Konspekt i esesë “Islamofobia dhe kufijtë e multikulturalizmit” të Ibrahim Kalın, e botuar në librin “Islamofobia: Sfida e pluralizmit në shekullin e 21-të”, redaktuar nga Ibrahim Kalın dhe John L. Esposito dhe botuar nga Oxford University Press në vitin 2011.
- Multikulturalizmi ka arritur kufijtë e tij në debatin aktual mbi Islamin dhe muslimanët.
- Qasjet paragjykuese ndaj Islamit bazohen në një kuptim reduktues të identiteteve kulturore dhe nuk arrijnë të njohin natyrën dinamike dhe fluide të vlerave kulturore.
- Etiketat nënçmuese dhe raciste ndaj Islamit dhe muslimanëve kanë zëvendësuar idenë e vjetër të inferioritetit racor me inferioritetin fetar.
Eseja “Islamofobia dhe kufijtë e multikulturalizmit” e Ibrahim Kalın ofron një analizë të sfidave me të cilat përballet multikulturalizmi në kontekstin e islamofobisë, duke shqyrtuar kufijtë e qasjes multikulturore në trajtimin e diskriminimit dhe stigmatizimit me të cilët përballen muslimanët.
Marrëdhënia midis Islamit dhe multikulturalizmit
Në pjesën e parë të esesë, Kalın eksploron marrëdhëniet midis Islamit, multikulturalizmit dhe pakënaqësive të tij. Ai argumenton se qasja multikulturore e cila synon të promovojë diversitetin dhe tolerancën, ka dështuar të adresojë sfidat e paraqitura nga Islamofobia. Kalın sugjeron se ky dështim është pjesërisht për shkak të paaftësisë së multikulturalizmit për të trajtuar natyrën strukturore dhe sistematike të Islamofobisë, e cila është e rrënjosur thellë në shoqëritë perëndimore.
Kalın pohon se qasja multikulturore tenton t’i reduktojë dallimet kulturore në një grup kategorish fikse dhe statike, duke injoruar natyrën dinamike dhe fluide të identiteteve kulturore.
Multikulturalizmi, argumenton Kalın, ka arritur kufijtë e tij në debatin aktual mbi Islamin dhe muslimanët. “Debati është formuar dhe përcaktuar kryesisht nga idealet laike-liberale të iluminizmit evropian, i cili nuk mund të akomodojë një fe joperëndimore siç është Islami. Ajo që e kthen Islamin në një anëtar të largët dhe margjinal të botës multikulturore të modernitetit perëndimor është shtrirja e ngushtë e sistemit politik liberal, e cila e përcakton sekularizimin si të vetmen fuqi emancipuese në botën moderne. Brenda kuadrit laik të modernitetit perëndimor, feja është privatizuar dhe zgjedhja individuale është bërë baza e vetme e vendosjes së kuptimit dhe legjitimitetit për veprimet e dikujt.”
Eseja e Kalınit cek edhe debatin mes veçantisë morale dhe universalizmit moral. Ai pranon se kritikët e multikulturalizmit shpesh pretendojnë se vlerat islame janë të papajtueshme me ato të Perëndimit, dhe se muslimanët nuk janë në gjendje të integrohen në shoqëritë perëndimore ku ata janë pakicë. Megjithatë, Kalın sugjeron se pretendime të tilla bazohen në një kuptim reduktues të identiteteve kulturore dhe nuk arrijnë të njohin natyrën dinamike dhe fluide të vlerave kulturore.
Ndërkohë, shumica e muslimanëve nuk shohin asnjë konflikt në vlerat morale thelbësore dhe universale që ndajnë me shoqëritë perëndimore dhe se termat “integrim”, “shoqëri pritëse” dhe “pakicë” duhet të ripërkufizohen në mënyrë kritike.
Kjo qasje reduktuese ka kontribuar në margjinalizimin e muslimanëve, të cilët shpesh shihen si “tjerë” në shoqëritë perëndimore. Kalın sugjeron se kufizimet e qasjes multikulturore në trajtimin e islamofobisë nxjerrin në pah nevojën për një kuptim më të nuancuar dhe dinamik të identiteteve kulturore.
Shtrirja e Islamofobisë
Në pjesën e dytë të esesë, Kalın shqyrton shtrirjen e islamofobisë, duke theksuar format e ndryshme në të cilat ajo manifestohet. Ai fillon duke sjellë një përkufizim të termit islamofobi, i cili fitoi vëmendje të konsiderueshme me publikimin e Raportit Runnymede të vitit 1997 të titulluar “Islamofobia: Një sfidë për ne të gjithë”. Raporti e përcakton islamofobinë si “Frikë, urrejtje dhe armiqësi ndaj Islamit dhe muslimanëve të nxitur nga një sërë pikëpamjesh të kufizuara që nënkuptojnë dhe u atribuojnë stereotipa dhe besime negative dhe poshtëruese muslimanëve.”
Raporti shpjegon se islamofobia bazohet në “një këndvështrim apo botëkuptim që përfshin frikë dhe mospëlqim të pabazë ndaj muslimanëve, që rezulton në praktika përjashtimi dhe diskriminimi”. Ky përkufizim i gjerë i islamofobisë ka pasoja domethënëse, pasi përfshin në një sërë çështjesh, duke përfshirë politikën, emigracionin, arsimin dhe punësimin.
Po ashtu, Kalın argumenton se islamofobia nuk kufizohet në akte dhune dhe diskriminimi, por përfshin gjithashtu forma më delikate të paragjykimit dhe diskriminimit, si stereotipat dhe përdorimi i gjuhës negative në media. Ai sugjeron se shtrirja e Islamofobisë formësohet nga ngjarjet dhe diskurset globale, duke përfshirë luftën kundër terrorit, rritjen e politikës së ekstremit të djathtë dhe portretizimin negativ të muslimanëve nga media.
Karikaturat daneze në vitin 2006, përdorimi i termit “islamo-fashizëm” nga ish-presidenti amerikan George W. Bush, i cili forcoi ndjenjat antiamerikane në botën muslimane, distancimi i ish-presidentit Obama nga “e kaluara e tij muslimane” dhe “Identiteti i tij i supozuar musliman”, u bënë pika të nxehta për ekskluzivizmin e gabuar fetar dhe racizmin kulturor.
Simbolet dhe figurat muslimane përqeshen dhe ironizohen jo vetëm në faqet margjinale të internetit, por herë pas here edhe në mediat e shkruara kryesore. Stereotipat negative ndaj Islamit dhe muslimanëve paraqiten si pjesë e raportimit të lajmeve, debateve televizive, fjalimeve politike dhe predikimeve fetare. Stereotipat ndaj Islamit përbëjnë një listë të gjatë paragjykimesh që e paraqesin fenë islame si monolite, seksiste, shtypëse, irracionale, fanatike, autoritare dhe të dhunshme.
“Komente të tilla do të ishin të papranueshme sot nëse do t’u drejtoheshin hebrenjve, njerëzve me ngjyrë, apo komuniteteve të tjera, por ato përdoren lirisht për muslimanët.” Kalın argumenton se këto ngjarje dhe diskurse kanë krijuar një klimë frike dhe dyshimi ndaj muslimanëve, duke kontribuar në normalizimin e islamofobisë.
Ai po ashtu thekson se islamofobia ka evoluar në një formë racizmi që synon individët bazuar në besimet e tyre fetare, traditat kulturore dhe prejardhjen etnike. Ai vëren se rritja e urrejtjes dhe diskriminimit kundër muslimanëve ka rezultuar në racizëm që përfshin jo vetëm racën, por edhe etninë, gjuhën, kulturën dhe fenë.
Ky lloj racizmi nuk është i verbër ndaj racës, pasi përfshin paragjykime etnike, kulturore dhe fetare. Kalın thekson se etiketat nënçmuese që i janë bashkangjitur Islamit, si “militantë”, “i paqytetëruar”, “shtypës”, “barbar”, “autoritar”, “imoral” dhe “i dhunshëm”, pasqyrojnë pikëpamjen paragjykuese se muslimanët janë fetarisht inferiorë. Ky qëndrim zëvendëson idenë e vjetër të inferioritetit racor me inferioritetin fetar. Në këtë drejtim, Islamofobia nuk mund të ndahet nga urrejtja etnike dhe racore e drejtuar ndaj arabëve, aziatikëve dhe zezakëve.
Një botë multipolare dhe pluraliste
Në pjesën e tretë të esesë, Kalın diskuton nocionin e një bote multipolare dhe pluraliste, e cila vlerëson të gjitha kulturat dhe shoqëritë si të barabarta, duke i inkurajuar ato të punojnë drejt së mirës së përbashkët. Ai mbron idenë e pasurimit të vetvetes duke njohur të tjerët, në mënyrë që të nxisë një etikë dhe kulturë të bashkëjetesës që hedh poshtë racizmin, ksenofobinë, islamofobinë dhe krimet e urrejtjes kundër muslimanëve, si dhe demonizimin e hebrenjve, të krishterëve dhe perëndimorëve. Kalın paralajmëron kundër krijimit të një konflikti midis vetvetes absolute dhe një tjetrit absolut dhe inkurajon njohjen e tensionit të shëndetshëm midis vetes dhe të tjerëve si një mjet për të zgjeruar të kuptuarit e botës.
Ai gjithashtu trajton sfidat me të cilat përballen muslimanët që jetojnë në Perëndim, të cilët pritet të asimilohen dhe humbasin identitetin e tyre kulturor, ndërkohë që përjetojnë mosbesim dhe tjetërsim nga shoqëria e gjerë. Kalın argumenton se individët mund të kenë identitete të shumëfishta dhe të integrojnë prejardhjen e tyre kulturore pa përjetuar një krizë identiteti.
Perceptimi vs. Realiteti
Në pjesën e katërt, Kalın diskuton paragjykimet kulturore dhe asimetrinë në mbulimin mediatik të konflikteve në vendet muslimane. Mediat priren t’i japin përparësi konflikteve politike dhe dhunës komunale në vendet me shumicë muslimane, duke i përshkruar muslimanët si të përfshirë në aktivitete politike, militante dhe ekstremiste, ndërsa të krishterët dhe hebrenjtë paraqiten më shpesh në kontekstin e aktiviteteve fetare. Kjo ka çuar në një paragjykim perceptues të njohur si “sigurimi i Islamit”, ku Islami shikohet nga një këndvështrim ekskluziv i çështjes së sigurisë dhe paraqitet si një kërcënim ekzistencial për qytetërimin perëndimor.
Ky paragjykim çon në pretendime reduktuese dhe esenciale për kulturën dhe fenë muslimane dhe rezulton në mungesën e mbulimit të jetës kulturore dhe artistike të shumicës së vendeve muslimane.
Përfundim
Si përfundim, eseja e Kalın ofron një analizë të nuancuar dhe gjithëpërfshirëse të sfidave me të cilat përballet multikulturalizmi në kontekstin e Islamofobisë. Ai argumenton se kufizimet e qasjes multikulturore në trajtimin e Islamofobisë nxjerrin në pah nevojën për një kuptim më dinamik dhe më të nuancuar të identiteteve kulturore. Kësisoj, Kalın sugjeron se një qasje më efektive për trajtimin e Islamofobisë kërkon një njohje të faktorëve sistematik dhe institucional që kontribuojnë në diskriminimin dhe stigmatizimin e muslimanëve, si dhe një fokus në promovimin e ngjashmërive dhe vlerave të përbashkëta universale.
*Enes Neza është themelues i Observatorit Kombëtar Kundër Islamofobisë dhe Observer.al.
