Gaslighting është një formë e përhapur e manipulimit psikologjik që hedh një hije mbi marrëdhëniet ndërpersonale, vendet e punës dhe dinamikat shoqërore. Me origjinë nga shfaqja dhe filmi “Gas Light”, ku një burrë nëpërmjet llambave të gazit është përpjekur ta bëjë bashkëshorten e tij të mendojë se është duke u çmendur duke fikur llambat, pastaj duke lëshuar dritën e tyre dhe aluduar që llambat aspak nuk janë fikur. Kjo taktikë tinëzare përfshin përpjekjen e qëllimshme për t’i bërë individët të dyshojnë në perceptimet, kujtimet dhe mendjen e tyre. Me rëndësi jetësore është t’i dimë aspektet e ndryshme të gaslighting, ndikimin e tij të thellë tek viktimat dhe rëndësinë e njohjes dhe luftimit të kësaj forme delikate por shkatërruese të manipulimit.
Gaslighting zakonisht manifestohet në disa mënyra, të gjitha synojnë të destabilizojnë ndjenjën e realitetit të viktimës. Mohimi i fakteve është një taktikë e zakonshme, ku gaslighteri mohon me bindje që ka thënë ose bërë diçka që, në realitet, e ka bërë. Ky mohim i vazhdueshëm krijon konfuzion dhe vetëdyshim brenda viktimës, teksa ata ndeshen me mosmarrëveshjen midis kujtimeve të tyre dhe pohimeve.
Banalizimi i shqetësimeve është një tjetër taktikë e përdorur nga gaslighterët p.sh.: emocionet dhe ankesat realisht shumë të vlefshme të viktimave ose atyre që e përjetojnë, gaslighting nënvlerësohen ose hidhen poshtë si të parëndësishme, duke e bërë viktimën të ndihet sikur ndjenjat e saj janë të pajustifikuara ose të paarsyeshme. Me kalimin e kohës, kjo mund të gërryejë vetëbesimin dhe vetëvlerësimin e individit. Paraqitet ndjenja e pamjaftueshmërisë si: “çfarëdo që të bëj nuk është mjaft”; “vazhdimisht po gaboj, pse Zoti/universi nuk po më jep mundësi të përmirësohem”; “pse nuk po më shihen përpjekjet”; “pse kam paaftësi të shpreh qëllimin, pse keqkuptohem” etj. Mirëpo më e rëndësishmja është paraqitja e pyetjes protagoniste të çdo çrregullimi të shëndetit mendor: “Pse prapë po më ndodh, pse mua?”
Gaslighteri ia kthen viktimës përgjegjësinë për veprimet e tyre, duke i bërë ata të besojnë se kanë faj. Kjo jo vetëm që mbron nga përgjegjësia, por gjithashtu intensifikon vetëfajësimin e viktimës. Paramendoni të kërkoni brenda vetes një faj i cili nuk ekziston, sa e tmerrshme do jetë ndjesia.
Gjithashtu projeksioni i pasigurive është një formë tjetër delikate e abuzimit. Gaslighteri ia atribuon viktimës tiparet ose sjelljet e veta negative, duke projektuar mbi ta pasiguritë e tyre. Kjo lëvizje strategjike shërben për të larguar vëmendjen nga të metat e këtyre abuzuesve, ndërkohë që minon më tej vetëperceptimin e viktimës.(Veçori narcistike)
Gaslighting nuk kufizohet vetëm në marrëdhëniet intime; mund të depërtojë në aspekte të ndryshme të jetës, duke përfshirë shoqërinë ose dhe vendin e punës. Në mjediset profesionale, një gaslighter mund të realizojë arritjet e një kolegu, të merr meritat për punën e tyre ose të përfshihet në taktika të fshehta për të dëmtuar reputacionin e tyre. Kolegët ose shefat në punë të cilët performojnë në skenën e gaslighting shpesh mund të strehohen tek “shakaja” për të mbrojtur manipulimin e tyre, mund të thonë që fjalia e mëparshme ishte shaka dhe mund të vazhdojnë akuzimin me atë se viktima nuk i kupton shakatë. Shakaja është një komunikim i dyanshëm. Nëse nuk është komike për dy palët pra atë që e bën dhe atë që e pranon, atëherë nuk i thuhet shaka. Individi i gaslightizuar gjithashtu edhe në vendin e punës mund ta gjejë veten të izoluar, duke dyshuar në kompetencën e tij profesionale dhe duke përjetuar stres dhe ankth të theksuar.
Efektet afatgjata të gaslighting tek viktimat janë të thella dhe të shumanshme. Ekspozimi i vazhdueshëm ndaj manipulimit mund të çojë në ankth, depresion dhe në ndjenjë të cektë të pafuqisë. Viktimat mund të luftojnë me çështjet e besimit, duke e parë të vështirë të bëjnë dallimin midis ndërveprimeve të vërteta dhe taktikave manipuluese. Erozioni i vetëvlerësimit mund të pengojë rritjen personale dhe profesionale, duke i bllokuar individët në një cikël vetëdyshimi dhe pasigurie.
Njohja e gaslighting është një hap vendimtar drejt çlirimit nga kontrolli i tij toksik. Vendosja dhe zbatimi i kufijve të shëndetshëm është imperativ, viktimat duhet të mësojnë t’u besojnë instinkteve të tyre dhe të vendosin kufij në sjelljen manipuluese. Nëse kërkohet faji tek vetja dhe në formë objektive nuk gjendet atëherë kjo duhet të jetë flamuri i kuq për të kërkuar ndihmë. Kërkimi i mbështetjes nga miqtë, familja ose profesionistët e shëndetit mendor mund të sigurojë vërtetim dhe ndihmë në lundrimin e procesit sfidues të çlirimit nga dinamika e këtij abuzimi.
Pse një person tenton të fik llambat e kthjelltësisë së dikujt tjetër? Studiuesit e shëndetit mendor rrumbullakojnë arsyet e mundshme në tentim për vendim të kontrollit, prind gaslighter ose simptoma post traumatike që gjithashtu mund të lidhen me stilin e prindërimit.
Në luftën kundër gaslighting, nxitja e komunikimit të hapur është më tepër se thelbësore. Teknikat e gaslighting lulëzojnë në një mjedis fshehtësie dhe manipulimi. Duke i nxjerrë në dritë këto çështje, viktimat mund të prishin ciklin e manipulimit dhe të rimarrin kontrollin mbi narracionin e tyre. Edukimi dhe ndërgjegjësimi si në nivel individual ashtu edhe në atë shoqëror, janë tejet të rëndësishëm në çmontimin e ndikimit të tij të përhapur.
Si përfundim, gaslighting është një formë delikate por shkatërruese e manipulimit psikologjik që infiltron marrëdhëniet personale, vendet e punës dhe dinamikat shoqërore. Njohja e taktikave të përdorura nga ana e këtij lloji të manipuluesve dhe të kuptuarit e ndikimit të tyre tek viktimat është thelbësore për t’u çliruar nga cikli i manipulimit. Duke vendosur kufij, duke kërkuar mbështetje dhe duke nxitur komunikimin e hapur, individët mund të rimarrin ndjenjën e tyre të realitetit dhe të mbrojnë mirëqenien e tyre mendore.
Referencat:
- Stern, R., & Stern, J. (1998). Efekti i gaslighting: Si të dalloni dhe mbijetoni manipulimin e fshehur që përdorin të tjerët për të kontrolluar jetën tuaj.
- Sarkis, S. (2018). Gaslighting: Njihni njerëzit manipulues dhe abuzues emocionalisht – dhe çlirohuni.
- Dorpat, T. L. (1996).Gaslighting, përplasja e dyfishtë, marrja në pyetje dhe metoda të tjera të kontrollit të fshehtë në Psikoterapi dhe Psikanalizë. Jason Aronson.
- Stout, M. (2006). Sociopati fqinj: Të pamëshirshmit kundrejt nesh të tjerëve.
- Simon, G. K. (1996). Në veshjet e deleve: Kuptimi dhe ballafaqimi me njerëzit manipulues.
