- Feminizmi radikal është një lëvizje dhe traditë e mendimit revolucionar, joreformist, e cila konsideron që burimi i të gjitha shtypjeve është patriarkati, pra rregullimi i familjes me babanë në krye.
- Sipas tij, gjinia (të qenit burrë ose grua) është konstrukt social i shoqërisë patriarkale, pra diçka e shpikur nga vet njerëzit, për rrjedhojë ajo në vetvete është shtypëse. Si pasojë, në mënyrë që të çlirohen gratë duhet të aspirohet një shoqëri pa gjini, një shoqëri androgjenë.
- Feministet radikale mendojnë se seksi (të qenit femër ose mashkull) nuk ka asnjë lidhje me të qenit burrë ose grua. Pra të qenit burrë ose grua është shpikje!
*Shkrimi përmban citime eksplicite
Në Kosovë, sidomos në vitet e fundit, diskursi feminist ka marrë dhenë në opinionin publik dhe në politikë. Përveç se në diskurs, feminizmin si ideologji, metodë shkencore, filozofi dhe lëvizje shoqërore mund ta vërejmë edhe në praktikë, protesta, kërkesa politike, ligje e vendime qeveritare. Por, ekziston një spektër i gjerë i ideologjisë feministe, në skajin e të cilit është i vendosur feminizmi radikal. Shumë herë në këtë diskurs dhe në praktikën feministe në Kosovë dhe jo vetëm, vërehen ngjyrime të theksuara të feminizmit radikal e që për këtë arsye është mirë të kuptohet ky lloj i feminizmit në thelb. Boshti i kësaj serie shkrimesh është përpjekja për ta kuptuar këtë lëvizje si teori dhe praktikë në politikë dhe shoqëri.
Lëvizja feministe në Amerikë dhe Evropë në vitet 1960 dhe 1970 synonte që gratë ta gjenin një vend në ‘sistem’. Në këtë formë kjo lëvizje mëtonte që me një qasje reformiste ta rregullonte sistemin patriarkal në mënyrë që të arrihet çlirimi i grave. Por feministët radikalë të cilët formuan grupe të tilla si Çorapet e Kuqe, Feministet dhe Feministët Radikalë të Nju Jorkut, e perceptuan veten si revolucionarë dhe jo si reformatorë. Këto feministe revolucionare, të ashtuquajtura “feministe radikale”, sollën praktikën e ngritjes së ndërgjegjes në mendimin feminist. Në këtë kontekst, ato u mblodhën në grupe të vogla dhe zbuluan se përvojat e tyre individuale nuk ishin unike për to, por ishin të përbashkëta për shumë gra. Të fuqizuar nga kuptimi se fatet e grave janë thellësisht të lidhura, feministet radikale shpallën sloganin se “personalja është politike” dhe se të gjitha gratë janë “motra”.
Sipas këtyre feministeve gratë janë historikisht grupi i parë i shtypur, shtypja e grave është më e përhapura, ajo ekziston pothuajse në çdo shoqëri të njohur, shtypja e gruas është forma më e vështirë e shtypjes dhe nuk mund të eliminohet nga ndryshime të tjera shoqërore. Për më tepër, sipas feminizmit radikal shtypja u shkakton dhimbjen më të madhe të gjithë viktimave të saj, pra edhe burrave, por si në aspektin cilësor ashtu edhe në atë sasior gratë janë më të shtypurat dhe shtypja e grave si koncept ofron një model për t’i kuptuar të gjitha format e tjera të shtypjes.
Feministet radikale ndahen në dy kampe kryesore: feministet radikale-libertare dhe feministet radikale-kulturore. Këto feministe, në varësi të kampit të tyre, shprehin pikëpamje shumë të ndryshme se si të luftohen seksizmi dhe patriarkati, të cilat ato i shohin si burimin e shtypjes.
Feministet radikale-libertare argumentojnë se identiteti gjinor femëror e kufizon zhvillimin e grave si individë plotësisht njerëzorë. Prandaj, ato inkurajojnë gratë të jenë androgjine, domethënë individë që mishërojnë tipare mashkullore dhe femërore. Ndër feministet e para radikale-libertare që propozoi për gratë modelin androgjen ishte Joreen Freeman. Ajo shkruan: “Gjëja që merr vëmendje rreth një kurve është se ajo është androgjine. Ajo i mishëron cilësitë e përcaktuara si ’mashkullore’ dhe ’femërore’”. Një kurvë është e dukshme, e drejtpërdrejtë, arrogante, ndonjëherë egoiste. Ajo nuk i pëlqen mënyrat indirekte, delikate, misterioze të feminitetit të përjetshëm. Një “kurvë” nuk dëshiron ta kufizojë veten në të qenit një vajzë e bukur me pak fuqi”. Pra, sipas kësaj teoricieneje modeli i duhur për gratë është ky i lartcekuri.
Por, në anën tjetër, Alice Echols e hodhi poshtë modelin e kurvës të Freeman-it, duke e konsideruar atë të gabuar. Sipas saj, ky model nuk mund të jetë model për gratë sepse ky është model me tipare mashkullore. Sipas Echols, gratë mund të jenë mashkullore dhe femërore. Ato mund të përziejnë dhe përputhen me rolet dhe identitetin e tyre gjinor sipas dëshirës.
Në kundërshtim me pikëpamjet libertariane feministet radikale-kulturore kanë shprehur mendimin se është më mirë që gratë të jenë rreptësishtë femra/femërore. Ato theksojnë se gratë nuk duhet të përpiqen të jenë si burrat. Për më tepër, gratë duhet të vlerësojnë se, pavarësisht dallimeve të tyre kulturore, të gjitha gratë ndajnë të njëjtën natyrë femërore dhe sa më pak ndikim të kenë burrat mbi këtë natyrë, aq më mirë.
Pikëpamjet libertariane dhe kulturore mbi sistemin gjini/seks
Sipas feministes radikale-libertariane Gayle Rubin, sistemi seks/gjini është “një grup rregullimesh me anë të të cilave një shoqëri e transformon seksualitetin biologjik në produkte të veprimtarisë njerëzore”. Në këtë kuadër, shoqëria patriarkale e bind veten se strukturat e saj kulturore janë disi “natyrore” dhe për këtë arsye njerëzit kanë “normalitet”. Feministet radikale-libertare hodhën poshtë supozimin e shoqërisë patriarkale se ekziston një lidhje e nevojshme midis gjinisë (mashkull ose femër) dhe seksit (mashkullor ose femëror). Thënë ndryshe, këto feministe mendojnë se në mes të qenit burra/djem të shumicës dërrmuese të njerëzve që kanë organe gjenitale mashkullore dhe në mes të qenit gra/vajza të shumicës së njerëzve që kanë organe gjenitale femërore nuk ekziston asnjë lidhje.
Në këtë kuadër, Kate Millett, një tjetër feministe radikale-libertare, këmbënguli se rrënjët e shtypjes së grave janë varrosur thellë brenda sistemit gjini/seks të patriarkatit. Në librin e saj “Politika seksuale” (1970), ajo pretendon se marrëdhënia gjinore mashkull-femër ishte paradigma për të gjitha marrëdhëniet e pushtetit. Prandaj, për të hequr kontrollin mashkullor, burrat dhe gratë duhet të heqin gjininë ashtu siç ishte ndërtuar nën patriarkat. Sipas saj, ideologjia patriarkale ekzagjeron dallimet biologjike midis burrave dhe grave, duke siguruar që burrat të kenë gjithmonë role dominuese ose mashkullore dhe gratë të kenë gjithmonë role dytësore ose femërore. Një pikë tjetër që thekson Millet është se lëvizja feministe i ka ndihmuar gratë të fitojnë shumë liri dhe barazi të rëndësishme ligjore, politike dhe ekonomike. Megjithatë, lëvizja e grave në vitet 1800 nuk mundi t’i çlironte plotësisht gratë pasi nuk sfidoi mjaftueshëm sistemin seks/gjini në rrënjët e tij më të thella. Prandaj, lufta kryesore tani është për të hequr gjininë ose të qenit burrë ose grua.
Shulamith Firestone, një tjetër feministe radikale-libertare, argumentoi se ideologjia seksuale/politike e nënshtrimit femëror dhe dominimit mashkullor bazohet materialisht në rolet riprodhuese të burrave dhe grave. Sipas saj, riprodhimi artificial (ex utero) do të duhet të zëvendësojë riprodhimin natyror (in utero) dhe do të duhet të zëvendësojë familjen tradicionale biologjike. Në këtë kontekst, seksi gjenital, aq i rëndësishëm për seksin biologjik, do të bëhej vetëm një lloj përvoje seksuale dhe një përvojë relativisht e parëndësishme pasi njerëzit të rizbulonin kënaqësitë erotike të zgavrave orale dhe anale kur përfshihen në marrëdhënie seksuale. Të çliruara nga rolet gjinore në nivelin biologjik (d.m.th., riprodhimi), gratë nuk do të kishin më nevojë të ishin pasive, pranuese dhe të cenueshme, duke dërguar “sinjale” për të dominuar, zotëruar dhe depërtuar tek burrat.
Disa pikëpamje kulturore mbi gjininë
Meqenëse Marilyn French ia atribuon dallimet mashkull-femër biologjisë (natyrës) më shumë sesa socializimit (ngritjes) dhe mendon se tiparet tradicionale femërore janë disi më të mira se tiparet tradicionale mashkullore, është e mundur ta shohim atë si një feministe radikale-kulturore. Sipas saj, shtresimi i burrave mbi gratë sjell shtresimin e klasave mbi klasa me kalimin e kohës. Prandaj French beson se seksizmi është rrënja e racizmit dhe e klasave. Pra, duke shqyrtuar origjinën e patriarkatit, French arriti në përfundimin se njerëzit e hershëm jetonin në harmoni me natyrën. Me kalimin e kohës, njerëzit zhvilluan teknika dhe teknologji për të hequr qafe natyrën. Ndërsa u largua nga natyra, dëshira e tij për ta kontrolluar atë u zhvillua. Ishte atëherë që këto emocione negative intensifikuan dëshirën e burrave për të kontrolluar jo vetëm natyrën, por edhe gratë. Pikërisht në këtë kontekst u shfaq patriarkia si një sistem hierarkik, nga dëshira e njerëzve për të kontrolluar.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm që thekson French në librin Beyond Power (1985) është riinterpretimi i androgjinisë dhe vlerave mashkullore. Në të kaluarën, “njerëzimi” përkufizohej në mënyrë të dëmshme me një botë shkatërruese dhe mashkullore. Prandaj, French sugjeroi që termi androgjeni të përkufizohej me një botë femërore për ndarjen e pushtetit. Për të, fuqia femërore do të thotë fuqi për të tjerët, jo mbi të tjerët. Pra, French thekson se fuqia jonë është dëshira për të krijuar (fuqia për të bërë për të tjerët), jo dëshira për të shkatërruar veten (fuqi mbi të tjerët).
Në anën tjetër, feministja radikale-kulturore Mary Daly, duke kundërshtuar liberterët, i cilëson si të këqija tiparet tradicionale mashkullore. Në librin e Daly-t Beyond God the Father: Towards a Philosophy of Women’s Liberation (1973), ajo hodhi poshtë dikotominë mashkull-femër si produkt i patriarkatit. Sipas saj, në mënyrë që gratë të çlirohen, nuk është më e nevojshme të jesh androgjine/e pa gjini, por të jesh feministe lezbike. Daly u përqendrua te Zoti si paradigmë për të gjithë patriarkët dhe thotë se nuk ka asnjë mënyrë që gratë të çlirohen pa e rrëzuar Atë nga froni. Sipas saj, ky Zot i lashtë transcendent/përtejtokësor është më i huaji për këtë qenie totale, botën natyrore që ai krijoi nga asgjëja absolute. Kështu, gratë, të cilat janë të lidhura me natyrën për shkak të fuqisë së tyre riprodhuese, bëhen subjekte të kontrollit të Tij dhe të burrave. Prandaj, meqenëse Zoti i vjetër transcendent i kishte refuzuar gratë, Daly dëshiron ta zëvendësojë atë me një Zot të ri, imanent, të përbrendshëm. Një zot imanent është një me natyrën, ose është vetë natyra, një zot pagan material por i cili mundëson perceptimin e botës jo në termat e fuqisë por të njësisë.
Sa i përket androgjinisë, Daly hodhi poshtë modelin pluralist të androgjinisë në të cilin burrat dhe gratë kanë tipare të barabarta dhe plotësuese dhe modelin e asimilimit të androgjinisë, pasi burrat dhe gratë shfaqin tipare femërore dhe mashkullore. Për shembull, të dashurosh është normalisht mirë, por të dashurosh një patriarkal mund të jetë një formë e plotë sakrifice për gratë. Për këtë arsye, argumentoi Daly, ndërtimi i personit të vërtetë androgjin nuk mund dhe nuk duhet të fillojë derisa gratë t’u thonë jo vlerave të tyre të “moralit të viktimave”. Ajo arrin në përfundimin se gratë duhet të refuzojnë aspektet në dukje “të mira” të feminitetit, si dhe aspektet “të këqija”. Të gjitha këto argumentojnë se këto aspekte janë prodhime të patriarkatit.
Nietzsche prezanton një koncept dikotomik, i cili është morali i skllevërve dhe morali i fisnikëve. Meqenëse, sipas Nietzsche-s, morali i skllevërve është një çoroditje e moralit/psikologjisë origjinale, natyrore të fisnikëve, rivlerësimi duhet ta kapërcejë moralin/psikologjinë skllave. Rivlerësimi fillon me pranimin se të gjitha vlerat më të forta ose vlerat thelbësore ekzistojnë ende, por tani nuk njihen me emra të rremë si “shtypje”, “lëndim”, “përvetësim”, dhe “shfrytëzim”. Ashtu si Nietzsche, Daly dëshiron t’i transformojë vlerat. Me fjalë të tjera, që një grua të jetë e plotë, patriarkalizmi duhet t’i heqë identitetin dhe vlerat e rreme që ka ndërtuar për të – feminitetin – dhe gratë duhet t’i rezistojnë kurthit të androgjinisë për t’u fuqizuar.
Në pjesët në vazhdim do të diskutohen temat e tjera si, seksualiteti, pornografia, lesbianizmi, riprodhimi natyral dhe artificial, mëmësia dhe mëmësia surrogate prej këndit të feminizmit radikal dhe kritikat ndaj saj.
