Njerëzit janë krijuar të ndryshëm dhe do të ngelen të tillë deri sa të ketë jetë kjo botë, sepse kjo është pjesë e urtësisë së Zotit, që përmbush më së miri qëllimin e sprovës së plotë në jetën e kësaj bote, të njerëzve mes njeri-tjetrit, si dhe tregon se pushteti dhe sundimi absolut njëpolar i përket vetëm Krijuesit dhe askujt tjetër. Historia e gjatë e njerëzimit është dëshmitare kokëfortë e kësaj vijimësie dhe realiteti të pandryshueshëm.
Këtë sunet (ligj/traditë/vijimësi) të Zotit për njerëzit në tokë e dëshmon edhe Fjala e Tij, Kurani. Ai na thotë në të se njerëzit gjithmonë do të kenë mospajtime dhe nëse Zoti do të kishte dashur do t’i kishte bërë ata një bashkësi të vetme (Hud: 118), se mes njerëzve do të ketë besimtar dhe mohues (et-Tegabun: 2), të udhëzuar dhe të humbur (en-Nahl: 93), të mirë dhe të këqij (el-Araf: 168). Kështu që kush mendon dhe punon për të krijuar pushtet njëpolar në këtë botë, jeton me një utopi të paarritshme, sidomos në epokën ku jetojmë, ku qarkullimi i ideve, bindjeve, besimeve, influencave, interesave dhe ndikimeve të ndryshme, është më i përhapur se kurrë më parë.
Sigurisht në historinë e njerëzimit kanë ekzistuar dhe vazhdojnë të ekzistojnë shtete dhe struktura politike e ideologjike tepër të centralizuara, që nuk lejojnë asnjë ndarje pushteti, ashtu siç është e vërtetë gjithashtu se shpesh kjo ndarje krijon mungesë stabiliteti, por përsëri është po kaq e vërtetë se njëpolarja është panatyrshme për njerëzoren, ka jetëgjatësi më të shkurtër dhe premisa të padiskutueshme për diktaturë dhe padrejtësi.
Sigurisht që kur flasim për një qeverisje, administrim apo strukturë multipolare, nuk flasim për një pushtet të copëzuar pa një autoritet përbashkues, çka do të rezultonte në një anarki dhe luftë të vazhdueshme për mbizotërim. Një pushtet multipolar i qëndrueshëm, me gjithë defektet që mund të ketë, pasi në këtë botë nuk ka asnjë skemë të përsosur pushteti pa probleme, është ai pushtet që ushtrohet përmes legjitimitet të përfaqësimit, ku shumica apo pala më e fortë ka në dorën e saj kreun e piramidës së pushtetit, por ndërkohë garanton pluralitet, liri dhe të drejta të mjaftueshme edhe për pakicën dhe më të dobëtit, që atyre të mos u bëhet padrejtësi, duke bërë bashkë kështu mes pluralitetit në nivelet e ndryshme të pushtetit dhe unitetit në krye të tij.
Pluraliteti me jomyslimanët
Nëse i referohemi historisë islame dhe parimeve mbi të cilat u ndërtua struktura qeverisëse e muslimanëve, që në kohën e Profetit (alejhi salatu ue selam) dhe më pas, do të vëmë re qartësisht se jomyslimanëve i garantohej siguria e jetës dhe e pasurisë si dhe administrim i punëve komunitare të brendshme në mënyrë të pavarur, duke përfshirë këtu edhe gjykimet, për aq sa kjo nuk kishte të bënte me sigurinë dhe rendin e shtetit islam. Mbi bazën e këtij parimi u ngrit edhe sistemi i mileteve në periudhën e dovletit osman.
Pluraliteti i gjyqësorit
Kreu i një shteti islam, kalifi apo emiri, nuk është mbreti Zot, ku çdo territor që ai sundon është pronë e tij dhe qytetarët janë skllevërit e tij dhe ai qëndron mbi ligjin dhe gjykatat, por ai është njeri, mëkëmbësi i zbatimit të ligjit të Zotit në tokë dhe si i tillë është i gabueshëm dhe i zëvendësueshëm. Ai pavarësisht kompetencave dhe të drejtave që ka, i nënshtrohet ligjit të Zotit dhe para drejtësisë dhe gjykatës është një qytetar i barabartë njëlloj me shtetasit e tjerë të tij.
Është interesant gjithashtu fakti se, në historinë e kalifatit islam nuk ka pasur një shkollë të vetme juridike islame, që zbatohej në të gjithë territorin e tij dhe për më tepër literatura referencë e kësaj shkolle nuk zhvillohej nga shteti, por nga juristët dhe dijetarët islamë në mënyrë të pavarur, ndërkohë që shteti vetëm emëronte dhe zbatonte vendimet e kadilerëve përkatës, që u përkisnin shkollave të ndryshme, dhe që ushtronin ndikimin e tyre në krahina dhe vende të ndryshme apo edhe në të njëjtin vend njëkohësisht.
Kështu pra në njërën anë kemi të bëjmë me ndarje të pushtetit qeverisës nga ai gjyqësor dhe anën tjetër edhe vetë gjyqësori nuk i nënshtrohet një interpretimi të vetëm dhe nuk dirigjohet nga shteti.
Pluraliteti i mendimeve
Ne ndeshim në Kuran se Allahu e urdhëron Profetin e Tij (alejhi salatu ue selam) të konsultohet me besimtarët (Ali Imran: 159) dhe rrahjen e mendimeve e konsideron si cilësi të besimtarëve (esh-Shura: 38), përmes asaj që në Islam njihet si institucioni i ‘shuras’. E nëse njerëzit nuk do të kishin mendime, ide dhe bindje të ndryshme, atëherë Zoti nuk do të kishte si të legjitimonte ‘shuran’.
Sigurisht që praktika shpesh ka çaluar në këtë drejtim, sepse në çdo rast kemi të bëjmë me qenie njerëzore, por ky është parimi i pluralitetit në Islam, që garanton stabilitet, por edhe frymëmarrje për konkurrencën e natyrshme për përfaqësim dhe pushtet që njerëzit kanë.
Në fakt centralizimi i skajshëm dhe ideja për një shtet absolut, që kontrollon plotësisht jetën e qytetarëve, erdhi me modernizmin dhe ideologjitë utopike që e shoqëruan atë. Sigurisht dëshira për pushtet absolut mbi njerëzit nuk lindi në këtë periudhë, ajo është e hershme dhe jo rrallë herë ka edhe premisa religjioze, nga ku ndjekësit e një besimi apo kulti, besojnë se duke qenë se e vërteta e tyre është absolute, atëherë edhe bindja ndaj të parit të kultit duhet të jetë e tillë, si bindja ndaj vetë Zotit. Në rastin e bindjes ndaj një profeti, i cili flet me fjalët e Zotit, kjo do të ishte e pranueshme, sepse autoriteti i tij buron nga autoriteti i Zotit, por në çdo rast tjetër, dhe kjo është më e shumta dhe norma, asnjë njeri tjetër nuk e ka këtë të drejtë ekskluzive, kushdo qoftë ai.
Kështu që nuk mundet dhe nuk duhet të ketë një autoritet njerëzor me pushtet absolut, për rrjedhojë nuk duhet të ketë as një pushtet njëpolar, qoftë ky individual, sektar apo klanor.
Kështu që asnjë shkollë, sekt, rrymë, kult apo organizatë, qoftë kjo gyleniste, selefiste, sufiste, ihvaniste etj. pavarësisht të vërtetës që pretendojnë secila, nuk zotërojnë të drejtën e natyrshme dhe as historike për të vendosur hegjemoninë dhe diktatin e tyre absolut mbi pjesën tjetër të myslimanëve, aq më tepër nëse ata janë pakicë. Përndryshe refuzimi dhe kundërshtimi i vazhdueshëm, qoftë për arsye sektare e doktrinare, qoftë për arsye përfaqësimi të munguar, do të jetë përherë i pranishëm dhe do të shkaktojë gjithmonë mungesë stabiliteti dhe luftë të brendshme.
Të mos besosh në këtë të vërtetë dhe të ëndërrosh për utopi sektare okulte të pushtetit, do të thotë t’i kundërvihesh ligjeve të Zotit në këtë jetë, dhe kush përplaset me to herët ose vonë do të thyejë kokën. Dhe pikërisht kjo është sprova e çdo brezi, sepse tundimi i ëndrrave dhe dëshirave është shpesh më i fortë sesa mësimet kokëforta të historisë. Dhe ai që nuk mëson nga historia, është i destinuar të mësojë herët ose vonë nga pësimi i tij. Lum ai që mëson nga të tjerët!
E vërteta dhe pushteti
Këtu na duhet të sqarojmë edhe një koncept tjetër që shumë njerëz nuk e kuptojnë dhe e ngatërrojnë, mes besimit se e vërteta nuk është e shumëfishtë, por është një e vetme, dhe nevojës apo domosdoshmërisë për të administruar punët dhe nevojat komunitare jetike në këtë botë me ata që nuk ndajmë të njëjtën bindje.
Kryesisht ideologji racionaliste moderne, kanë supozuar se duke qenë se e vërteta është një, dhe ajo njihet përmes arsyes, atëherë nuk ka vend as për larmi mendimesh në qeverisje ndaj dhe totalitarizmi absolut është forma e vetme dhe më efikase e sundimit.
Ndërkohë në konceptin islam e vërteta sigurisht që është një dhe e vetme, dhe vjen nga Krijuesi, por kjo e vërtetë nuk na është bërë e njohur e gjitha në detajet dhe imtësitë e saj, ndaj për mjaft çështje dhe bindje ne mundet të kemi besimet tona se cila është e vërteta, dhe t’i mbrojmë dhe promovojmë ato me zell madje, si dhe të kundërshtojmë ato që bien ndesh me to, por kjo nuk do të thotë gjithmonë se edhe tek Zoti ajo është e vërteta absolute.
Sigurisht që mes muslimanëve ka një korpus bazik besimesh dhe praktikash për të cilat ata bien dakord se janë të vetmet të vërteta të pranuara islame, ndërsa përtej tyre mospajtimet janë të forta ose të dobëta dhe për të cilat vendimi final i përket vetëm Zotit Ditën e Gjykimit.
Këto diferenca të brendshme, që natyrshëm muslimanët kanë mes tyre, sigurisht që janë objekt hulumtimi dhe debati i pashmangshëm ndërmjet tyre, por ato janë gjithashtu provë se administrimi i punëve të kësaj bote dhe jetës së bashkësisë në tërësi nuk mundet kurrsesi të kalojnë praktikisht përmes centralizmit dhe unifikimit totalitarist të filan sekti, rryme apo shkolle, qoftë kjo në doktrinë apo në jurisprudencë, sidomos në kohën e sotme kjo do të ishte një anakronizëm dhe dështim i pashmangshëm.
Për më tepër edhe përse shumë prej nesh jemi të bindur në vërtetësinë e disa bindjeve tona, për të cilat ndoshta jemi gati të japim edhe jetën, kjo nuk do të thotë aspak se këto të vërteta -që ne i besojmë si absolute- duhet t’ia imponojmë përmes pushtetit edhe atyre që nuk i besojnë ato. Nëse këtë Zoti na e ka ndaluar për ata që nuk janë muslimanë apo edhe mohojnë Atë, si mundet atëherë t’ua imponojmë ne ato atyre që janë muslimanë, por që për disa gjëra besojnë ndryshe nga ne?!
Kur mutezilitë kishin pushtetin politik në dorë ata synuan të impononin doktrinat e tyre me forcë, në veçanti çështjen e njohur të ‘krijimit të Kuranit’, për të cilën ata përdorën dhunën shtetërore, por që në fund solli edhe dështimin e tyre politik dhe madje revansh doktrinar mbi ta.
Sigurisht që uniteti doktrinar i një bashkësie njerëzore është shumë i rëndësishëm, për ecurinë e saj edhe në këtë botë, por ky unitet mund të vendoset vetëm se mbi parimet bazike dhe të pranuara gjerësisht nga e gjithë kjo bashkësi, përndryshe nëse doktrinën e plotë të një shkolle, sekti, tarikati apo rryme, qoftë kjo edhe e vërtetë, do ta impononim pikë edhe presje mbi të gjithë pjesën tjetër të bashkësisë, do të ishte një praktikë e pamundur dhe motiv i fuqishëm për rebelim ndaj këtij pushteti, për ta përmbysur atë.
Kështu që në thelb të besosh se shkolla apo rryma jote është më pranë së vërtetës së Zotit, dhe ta mbrosh atë si të tillë, por njëkohësisht të bashkëjetosh dhe bashkëndash punët e kësaj bote me pjesën tjetër të besimtarëve, nuk ka asgjë kontradiktore në të. Nëse kjo bëhet me jomuslimanët si qenka vallë e pamundur mes vetë muslimanëve?!
Kështu që duhet bërë dallim mes faktit se marrëdhënia me Zotin dhe fenë e Tij ndërtohet vetëm mbi të vërtetën dhe marrëdhënies me pushtetin e njerëzve dhe bashkëjetesës me ta, e cila ndërtohet jo vetëm në bazë të së vërtetës, sepse shpesh të tjerët nuk e besojnë atë njëlloj, por edhe mbi bazën e drejtësisë, tolerancës, mëshirës, reciprocitetit dhe interesit të përbashkët.
Mjafton si shembull jeta e Profetit (alejhi salatu ue selam) dhe marrëdhëniet e tij me besimtarët, hipokritët, miqtë dhe armiqtë, në Mekë dhe Medinë, për të kuptuar këtë dallim të rëndësishëm. Kush nuk e kupton këtë dhe nuk bën dallime mes tyre, e ka të lehtë të gabojë në qëndrime, por edhe t’i akuzojë ata që ndjekin këtë model profetik, si njerëz kontradiktorë, duke harruar urtësinë e vjetër që thotë “sipas vendit bëhet edhe kuvendi.”
