Faktorët që ndikojnë që një person të marrë vendim për ta privuar veten nga jeta, janë të shumtë, por disa prej kryesoreve janë: ndjenja e përjashtimit social, ndjenja e izolimit, ankthi, depresioni i thellë, stresi kronik, përvojat traumatizuese, problemet financiare, etj. Kështu ka theksuar psikologu dhe sociologu, Besnik Peci. Ai në një intervistë për platformën Autentik ka thënë se publikimi i vazhdueshëm i lajmeve për vetëvrasjet mund të ndikojë në rritjen e numrit të tyre, duke shkaktuar efektin e “imitimit” ku njerëzit që ndjehen të izoluar ose të pasigurt mund të ndjekin shembullin e një tjetri që ka kryer vetëvrasje. Peci në këtë bisedë ka shtuar se rritja e pasurisë materiale nuk nënkupton që do të kemi më pak vetëvrasje në atë shoqëri. Ai ka sqaruar edhe shkaqet kryesore pse të rinjtë janë më lehtë të prekshëm nga problemet e shëndetit mendor.
Pyetje
Vetëvrasja është kthyer në një fenomen prezent dhe të përhapur në shoqërinë kosovare. Pse cilësohet si gjendje suicide. Çka po mungon, respektivisht çka është pakësuar te personi që vendos me marrë këtë vendim?
Në nivel më të gjerë, faktorët që ndikojnë në rritjen e vetëvrasjeve në shoqërinë kosovare përfshijnë mungesën e shërbimeve të kujdesit shëndetësor mendor, sfidat socio-ekonomike dhe politike, si dhe mungesën e mbështetjes dhe kujdesit shoqëror për individët në rrezik. Kjo gjithashtu mund të lidhet me stigma sociale në lidhje me shëndetin mendor dhe mungesën e dijes për shenjat dhe simptomat e depresionit dhe ankthit.
Cilat janë shtysat kryesore që i dërgojnë njerëzit që ta marrin këtë vendim, duke e privuar veten e tyre nga jeta?
Disa shtysa kryesore për vetëvrasje mund të përfshijnë ndjenjën e përjashtimit social, ndjenjën e izolimit, ankthin dhe depresionin e thellë, stresin kronik, përvojat traumatizuese të jetës, humbje e një personi të dashur, problemet financiare, dhe mungesën e kuptimit dhe mbështetjes nga të tjerët. Këto faktorë mund të ndikojnë në ndjenjën e përmbushjes së jetës dhe të ndihmojnë në formimin e vendimit për të marrë jetën e tyre.
Kush mund të konsiderohet që është më i rrezikuari nga vetëvrasja?
Në mënyrë të gjerë, individët që kanë një ndjenjë të fortë të përkushtimit dhe lidhjeje me familjen, miqtë dhe komunitetin, si dhe ata që kanë aftësi për të përballuar dhe menaxhuar stresin dhe problemet emocionale, janë më pak të prirur të kryejnë vetëvrasje. Ndërkaq, ndërhyrjet dhe politikat që adresojnë faktorët rrezikues dhe promovojnë mbështetjen shoqërore dhe kujdesin shëndetësor mund të ndihmojnë në parandalimin e vetëvrasjeve.
Kthimi i vetëvrasjes në fenomen, si dhe publikimi i vazhdueshëm i lajmeve të tilla, a rrezikon që të rritet ky numër edhe më tutje?
Publikimi i vazhdueshëm i lajmeve për vetëvrasjet mund të ndikojë në rritjen e numrit të tyre duke i dhënë një përmasë të paimagjinueshme fenomenit. Kjo mund të shkaktojë efektin e “imitimit” ku njerëzit që ndjehen të izoluar ose të pasigurt mund të ndjekin shembullin e një tjetri që ka kryer vetëvrasje. Është e rëndësishme të raportohet për këto ngjarje me kujdes dhe në mënyrë të përshtatshme për të minimizuar riskun e rritjes së numrit të vetëvrasjeve dhe për të ofruar mesazhe që inkurajojnë mbështetjen dhe ndihmën për ata që mund të kenë nevojë për të.
Shoqëria kosovare – ndonëse me shumë sfida – e ka përmirësuar në masë të madhe mirëqenien ekonomike, ndërsa në anën tjetër numri i vetëvrasjeve është rritur, që do të thotë se kemi një lidhje të zhdrejtë në këtë rast. Si shpjegohet kjo?
Në shumë raste, një rritje në mirëqenien ekonomike nuk ndikon drejtpërdrejt në reduktimin e vetëvrasjeve. Ndryshimet në kushtet materiale mund të shoqërohen me rritjen e stresit dhe presioneve të reja sociale dhe emocionale, siç është ndjenja e përjashtimit social për ata që ndjehen të pasigurt. Kjo mund të rëndojë mbi shëndetin mendor të individëve dhe të kontribuojë në rritjen e rrezikut të vetëvrasjes, madje në përputhje me një përmirësim të kushteve ekonomike. Prandaj, është e rëndësishme të përqendrohemi në mbështetjen emocionale dhe në promovimin e kujdesit shëndetësor për të parandaluar rritjen e vetëvrasjeve, pavarësisht nga rritja e pasurisë materiale.
Pse – veçanërisht të rinjtë janë gjithnjë e më fragjilë, dhe po bien pre e gjendjeve të rënduara të shëndetit mendor. A mund të na tregoni shkaqet?
Të rinjtë janë më të prekshëm nga shqetësimet e shëndetit mendor për shkaqe të ndryshme. Disa prej tyre përfshijnë:
– Ndikimi i faktorëve të jashtëm:* Të rinjtë përjetojnë shumë presione dhe sfida nga mjedisi i tyre, përfshirë stresin e shkollës, konfliktet familjare, presionin e barabarësisë sociale dhe pritshmëritë për të arritur sukses.
– Ndryshimet biologjike dhe hormonale:* Në adoleshencë, ka ndryshime intensive në trurin dhe sistemin hormonal, që mund të shkaktojnë ndryshime në emocione dhe sjellje.
– Mungesa e aftësive për të menaxhuar emocionet:* Të rinjtë ende nuk kanë zhvilluar kompetencat e nevojshme për të menaxhuar stresin dhe emocionet në mënyrë efektive, duke i bërë ata më të prekshëm ndaj problematikave të shëndetit mendor.
– Faktorët socio-ekonomik:* Të rinjtë që jetojnë në kushte të vështira ekonomike apo sociale janë më të prekshëm nga problemet e shëndetit mendor për shkak të mungesës së resurseve dhe mbështetjes.
– Stigmatizimi dhe mungesa e dijes: Shpeshherë, stigmatizimi rreth çështjeve të shëndetit mendor dhe mungesa e dijes për shenjat dhe simptomat e tyre mund të bëjë që të rinjtë të mos kërkojnë ndihmë kur kanë nevojë.
