- Stigma është etiketimi i personave që kanë ndonjë diagnozë psikiatrike ose etiketimi i atyre që janë të predispozuar për të pasur një sëmundje psikologjike.
- Paragjykimi lidhur me çrregullimet mendore na dërgon drejt përjashtimit ose izolimit të njerëzve me një gjendje të tillë si diskriminim në vendin e punës; mohim i mundësive për punë dhe ngritje në detyrë ose largim nga puna për shkak të historisë së shëndetit mendor të individit.
- Parandalimi i stigmatizimit në shëndetin mendor kërkon punë në shumë nivele. Edukimi, avokimi dhe mëshira kolektive duhet bashkuar për të krijuar një ambient ku individët me kushte më të rënda të shëndetit mendor do mbrohen nga stigma.
Shëndeti mendor është nocion i cili i referohet mirëqenies emocionale, psikologjike dhe sociale të qenies njerëzore. Kjo mirëqenie përfshin aftësinë e njeriut për të menaxhuar me jetën e përditshme, për të krijuar lidhje ndërnjerëzore, për të marrë vendime dhe për të përballuar sfidat e jetës. Shëndeti mendor është një gjendje dinamike që ndryshon nga individi në individ dhe nga afër ndikohet nga faktorët biologjik, mjedisor dhe socio-kulturor.
Stigma, në kontekstin e shëndetit mendor, i referohet qëndrimeve, besimeve dhe stereotipave negativ që shoqëria kultivon ndaj individëve që përjetojnë sfida të shëndetit mendor. Stigma është fenomen i rrënjosur thellë në qëndrimet kolektive i cili dërgon në diskriminim, margjinalizim dhe përkeqësim të gjendjes së atyre që e përjetojnë. Stigma mund të shfaqet në forma të ndryshme, duke përfshirë stigmën publike (qëndrimet shoqërore), vetë-stigmën (besimet e brendshme) dhe stigmën institucionale (diskriminimin në institucione).
Çfarë është stigma në paletën e shëndetit mendor? Stigma është etiketimi i personave që kanë ndonjë diagnozë psikiatrike, ose etiketimi i atyre që janë të predispozuar për të pasur një sëmundje psikologjike. Sëmundja është një gjendje e lënduar, jo e shëndetshme e një ose më shumë pjesëve të një organizmi për shkaqe të ndryshme si p.sh infeksioneve, gjenetikës dhe tendosje mjedisore që shkaktojnë sindroma specifike. Sëmundjet shkaktojnë rregullime të shëndetit fizik ose mendor që ndryshojnë mekanizmin fiziologjik. Së pari, shëndeti mund të përshkruhet si një gjendje e plotë fizike, mendore dhe shoqërore (OBSH 1948).
DSM-5 është sistemi më i përhapur i klasifikimit të çrregullimeve psikiatrike. Publikohet nga Shoqata Amerikane e Psikiatrisë (APA) me qëllim që profesionistët e psikiatrisë të diagnostikojnë çdo çrregullim në bazë të standardeve universale. Këtu përfshihen shumë çrregullime si çrregullimi i humorit, çrregullimi i ankthit, çrregullimi psikotik e të tjera.
Stigma është kur etiketohen njerëzit që kanë sëmundje mendore si “të çmendur”, “psikopat”, “skizofrenë”, “histerik” etj. Paragjykimi lidhur me çrregullimet mendore na dërgon drejt përjashtimit ose izolimit të njerëzve me një gjendje të tillë si diskriminim në vendin e punës; mohim i mundësive për punë dhe ngritje në detyrë ose largim nga puna për shkak të historisë së shëndetit mendor të individit. Gjithashtu trajtimi i çrregullimeve mendore si diçka tjetër nga ajo që janë në të vërtetë, duke i portretizuar në mënyrë shumë romantike në media ua vështirëson tej mase jetën dhe perceptimin për veten personave me çrregullime reale sepse në këtë pikë në vend të empatisë paraqitet apatia.
Stigmatizimi i gjendjeve të shëndetit mendor përmes përdorimit të paqartë të termeve si “Unë jam OCD (çrregullimi Obsesivo-Kompulsiv)” kur tentohet të përshkruhet pastërtia bën të nënvlerësohet i gjithë mundimi të cilin e përjetojnë personat me këtë çrregullim, dhe mbase bëhet shkak injorimi i nevojave të tyre si trillime dhe thjesht si tendencë për kërkim të vëmendjes. Përveç kësaj, ka një stigmë të madhe në diskriminimin e personave me çrregullime mendore të nënshtruar ndaj shërbimeve me cilësi inferiore, periudhave të gjata pritjeje dhe paragjykimeve në kujdesin e tyre nga sistemet e kujdesit shëndetësor ose institucionet e tjera.
Në vend se të trajtohen me delikatesë të posaçme ata shihen si kriminelë potencial kështu duke ngel të stigmatizuar mes sistemit shëndetësor dhe shoqërisë. Në shumë sisteme shëndetësore pacientëve të psikiatrisë në çdo raport tjetër mjekësor të pavarur nga psikiatria iu shkruan diagnoza e tyre psikiatrike, ky fakt me disa avantazhe të veta ndonjëherë bart me vete edhe disavantazhe të shumta nën ombrellën e stigmatizimit.
Parandalimi i stigmatizimit në shëndetin mendor kërkon punë në shumë nivele që mund të përfshijë aktivitete edukative dhe advokaci në mënyrë që të zhvillohet në nivelin e qëndrimit kolektiv. Në këtë histori në zhvillimin e stigmës në shëndetin mendor, edukimi shfaqet si një fener drite. Fushatat publike, të pulsuara me informacione të sakta duhet të kenë për qëllim të hedhin poshtë mitet e shëndetit mendor.
Gjurmët e edukimit të shëndetit mendor mund të gërshetohen pa probleme në kurrikulat shkollore, duke nxitur ndjeshmërinë që nga mosha e vogël e fëmijërisë. Personazhet influencuese të kësaj nisme mund të jenë mediat. Profesionistët e shëndetit mendor, të armatosur me trajnime kundër stigmës, lundrojnë në një peizazh ku shëndeti mendor nuk është një spektër, por një aspekt jetik i kujdesit holistik. Fillimisht mjekët dhe profesionistët e shëndetit mendor duhet t’i qasen temës me seriozitet të thellë, pastaj mësimdhënësit, nivelet lokale, legjislative dhe ekzekutive qeverisjeje. Legjislacioni dhe ndryshimet e politikave mbrojnë individët nga diskriminimi dhe hapin rrugën për mbulim gjithëpërfshirës të sigurimit.
Gjithashtu, ka dobi në ngritje të hashtageve dhe iniciativave në platformat online, rrjetet digjitale duke u ngrit zëri në rrëfimin e historive të të stigmatizuarve, nevojave të tyre dhe padyshim njohuritë e ekspertëve dhe qasja e tyre e shëndoshë do të kontribuojë në edukimin e kolektivit dhe nxitjen e një empatie të shëndoshë. Empatia bëhet filli i artë i thurur në rrëfim. Historitë personale, të ndara publikisht, humanizojnë betejat e atyre që përballen me sfida të shëndetit mendor. Edukimi, avokimi dhe mëshira kolektive duhet bashkuar për të krijuar një ambient ku individët me kushte më të rënda të shëndetit mendor do të mbrohen nga stigma dhe po përqafohen me mirëkuptim dhe respekt. Duke u përballur dhe çrrënjosur stigmën rreth shëndetit mendor, ne hedhim themelet për një shoqëri më gjithëpërfshirëse dhe të barabartë, krijojmë mjedise ku individët ndihen të vlefshëm, të mbështetur dhe të inkurajuar për t’i dhënë përparësi mirëqenies së tyre mendore pa frikë nga gjykimi ose diskriminimi.
Referenca:
- World Health Organization (WHO). (2014). Mental health: a state of well-being. Retrieved from https://www.who.int/features/factfiles/mental_health/en/.
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
- National Institute of Mental Health (NIMH). (n.d.). Mental health information. Retrieved from https://www.nimh.nih.gov/health/index.shtml.
- Keyes, C. L. M. (2002). The mental health continuum: From languishing to flourishing in life. Journal of Health and Social Behavior, 43(2), 207-222.
- Kessler, R. C., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso, J., Angermeyer, M. C., Bromet, E. J., Fayyad, J., … & Wang, P. S. (2009). The global burden of mental disorders: An update from the WHO World Mental Health (WMH) surveys. Epidemiologia e Psichiatria Sociale, 18(1), 23-33.
- Corrigan, P. W., & Watson, A. C. (2002). Understanding the impact of stigma on people with mental illness. World Psychiatry, 1(1), 16-20.
- Thornicroft, G., Rose, D., Kassam, A., & Sartorius, N. (2007). Stigma: ignorance, prejudice or discrimination? The British Journal of Psychiatry, 190(3), 192-193.
- Link, B. G., & Phelan, J. C. (2006). Stigma and its public health implications. The Lancet, 367(9509), 528-529.
- Pescosolido, B. A., Martin, J. K., Lang, A., & Olafsdottir, S. (2008). Rethinking theoretical approaches to stigma: A framework integrating normative influences on stigma (FINIS). Social Science & Medicine, 67(3), 431-440.
- Livingston, J. D., & Boyd, J. E. (2010). Correlates and consequences of internalized stigma for people living with mental illness: a systematic review and meta-analysis. Social Science & Medicine, 71(12), 2150-2161.
