- Një shqyrtim kritik i asaj që përfaqëson Muzeu Kombëtar i Kosovës na zbulon një boshllëk të madh në kapjen e përvojave më të gjera njerëzore të luftës së viteve 1998/99, dhe na shpalos mungesën e narracioneve që shkojnë përtej aspekteve ushtarake dhe politike.
- Kurimi i muzeve është një ekuilibër delikat, që kërkon shqyrtim të kujdesshëm të perspektivave të ndryshme duke ruajtur saktësinë historike.
- Sfida qëndron në zgjerimin e fushës së muzeut për të përfshirë një narrativë më gjithëpërfshirëse pa lënë pas dore aspektet ushtarake dhe politike, por bashkëpunimi me komunitetet, studiuesit e shkencave shoqërore duhet të bëhet thelbësor për të siguruar një përfaqësim të nuancuar dhe gjithëpërfshirës që rezonon me një audiencë më të gjerë.
Kujtesa, një fenomen kompleks dhe i shumanshëm, vepron në dy nivele: kujtesa individuale, dhe kujtesa shoqërore, e cilësuar shpesh si kujtesa kolektive. Kjo dikotomi bëhet e dukshme kur shqyrtohet ndërveprimi midis kujtimeve personale dhe rrëfimeve më të gjera që formojnë kuptimin e një komuniteti për të kaluarën e tij. Çdo grup shoqëror ka referencat mbi të cilat e ndërton historinë dhe vazhdimisht e kujton atë nëpërmjet narrativave apo praktikave të ndryshme, referenca këto që shërbejnë si elemente unifikuese të identitetit kolektiv.
Maurice Halbwachs, një figurë kyçe në studimin e kujtesës kolektive, theksoi natyrën e qenësishme kolektive të kujtimeve që shtrihen përtej jetës së një individi. Ai argumentoi se kujtimet nuk janë përvoja të izoluara, por janë të ndërtuara shoqërisht. Puna me ndikim e Halbwachs nënvizon se kujtesa kapërcen thjesht kronologjinë; ajo është një proces dinamik që përfshin rindërtimin e praktikave, emocioneve dhe ndërveprimeve sociale të së shkuarës. Veçanërisht, studimet e tij theksojnë rolin e hapësirës në formimin dhe drejtimin e kujtimeve. Halbwachs pohon se kujtimet jo vetëm se e gjejnë vendin e tyre brenda një kornize shoqërore, por edhe brenda një kornize hapësinore. Ai thekson rëndësinë e aspekteve ‘të qëndrueshme’ të hapësirës, duke sugjeruar që disa elemente vazhdojnë, duke siguruar një bazë vendimtare për gjetjen dhe kuptimin e kujtimeve.
Ndërtuar mbi idenë e Halbwachs, autori Pierre Nora prezantoi konceptin e “lieux de mémoire” ose “vendet e kujtesës” dhe nënvizoi rëndësinë e hapësirave dhe objekteve fizike në ruajtjen e kujtesës kolektive të një kombi. Këto vende shërbejnë si manifestime të prekshme të historisë dhe kulturës së një kombi. Ato luajnë një rol vendimtar në ndërtimin e identitetit të një kombi, duke ofruar një mjet për ruajtjen dhe transmetimin e trashëgimisë historike dhe kulturore tek brezat pasardhës.
Shekulli i 20-të, u cilësua nga historiani Eric Hobsbawm si “epoka e ekstremeve”, për shkak të ngjarjeve të shumta të dhunshme. Kjo periudhë e trazuar nxiti një interes të shtuar midis studiuesve të shkencave shoqërore për studimin e kujtesës kolektive. Fokusi u zhvendos drejt të kuptuarit se si individët përballen me kujtimet e ngjarjeve traumatike në shkallë të gjerë, duke përfshirë luftërat, pandemitë dhe fatkeqësitë. Studiuesit jo vetëm që shqyrtuan mënyrat në të cilat mbahen mend ngjarje të tilla, por gjithashtu u thelluan në vetë proceset e përkujtimit.
Për më tepër, ndërtimi dhe kurimi i muzeve, memorialëve dhe monumenteve u shfaqën si aspekte thelbësore të këtij ligjërimi, siç u nënvizua nga puna e studiuesve si Paul Connerton. Këto manifestime fizike shërbejnë si paraqitje të qëllimshme dhe simbolike të së kaluarës duke kontribuar në ruajtjen dhe ringjalljen e vazhdueshme të narracioneve historike në të tashmen. Duke eksploruar dhe analizuar mënyrat në të cilat shoqëritë kujtojnë dhe përkujtojnë të kaluarën e tyre kolektive, studiuesit thellojnë kuptimin për ndërveprimin e ndërlikuar midis kujtesës, historisë dhe identitetit.
Muzetë si “luxie de memorie”
Ndonëse ekziston një kuptim konvencional shumë i përhapur mbi atë se “çka quajmë muze” megjithatë parametrat që e përcaktojnë atë janë në një gjendje të përhershme transformimi. Nëpërmjet përpjekjeve sistematike të ruajtjes, muzetë sigurojnë jetëgjatësinë e artefakteve, dokumenteve historike, veprave të artit, duke lehtësuar transmetimin e trashëgimisë kulturore ndër breza. Këto institucione veprojnë si ruajtës të përvojës kolektive njerëzore, duke nxitur ndjenjën e vazhdimësisë dhe identitetit brenda komunitetit.
Përveç ruajtjes, muzetë kontribuojnë në përkujtim duke paraqitur momentet kryesore të historisë që kanë formësuar në mënyrë të konsiderueshme një shoqëri. Por, muzetë, shtrihen edhe përtej një hapësire fizike, në fakt ata janë edhe hapësira sociale. Në misionin e tyre të shumanshëm, muzetë shërbejnë si ruajtës dinamikë jo vetëm të objekteve fizike, por edhe të trashëgimisë jomateriale. Nëpërmjet qasjeve të reja e të ndryshme si ekspozitat virtuale, historitë gojore dhe ekspozitat me anë të teknologjisë, muzetë mund të kapin thelbin e traditave, ritualeve dhe historive që përndryshe rrezikojnë të zhduken.
Në këtë linjë, muzetë shndërrohen edhe në mjete thelbësore arsimore. Përtej përkujtimit, ata na shfaqen edhe si institucione që ofrojnë platforma të strukturuara dhe gjithëpërfshirëse për individët që të angazhohen në mënyrë interaktive me përmbajtjen që ofrohet. Në esenë e tij “Çka është një muze” Theodore Low shprehet se qëllimi kryesor i muzeve duhet të jetë “edukimi aktiv, jo pasiv dhe duhet të jetë gjithmonë i lidhur ngushtë me jetën e njerëzve”. Ai argumenton për një kuptim të muzeut, para së gjithash, një institucion arsimor demokratik për njerëzit dhe qëllimi i vetëm i muzeve është edukimi në të gjitha aspektet e tij, prej kërkimeve më shkencore deri tek ngjallja e kuriozitetit.
Muzeu Kombëtar i Kosovës – një qasje ndryshe
I themeluar në vitin 1949, Muzeu Kombëtar i Kosovës, përfshin koleksione të ndryshme që përfshijnë epoka dhe aspekte të ndryshme të së kaluarës. Aty ekspozohen artefakte që variojnë nga periudha parahistorike. Muzeu gjithashtu prek historinë më të re, duke tentuar të ofrojë një pasqyrë gjithëpërfshirëse të së kaluarës së Kosovës.
Por, një shqyrtim kritik i asaj që përfaqëson Muzeu Kombëtar i Kosovës na zbulon një boshllëk të madh në kapjen e përvojave më të gjera njerëzore të luftës së viteve 1998/99, dhe na shpalos mungesën e narracioneve që shkojnë përtej aspekteve ushtarake dhe politike.
Lufta e viteve 1998/99 në Kosovë nuk ishte thjesht një seri ngjarjesh ushtarake dhe politike, por një luftë e shumanshme që ndikoi në jetën e civilëve, refugjatëve dhe njerëzve të thjeshtë në mënyra të thella. Përqendrimi vetëm në aspektet heroike të luftës neglizhon përvojat e nuancuara të atyre që nuk ishin në vijën e frontit, por u ndikuan thellë nga kjo luftë. Andaj, përfshirja e rrëfimeve personale, dëshmive dhe historive të civilëve, refugjatëve dhe personave të tjerë e pasuron përfaqësimin e muzeut, duke i ofruar një kuptim më empatik dhe të nuancuar të anës njerëzore të luftës. Nëpërmjet përfshirjes së tillë, muzeu e tejkalon hendekun midis të dhënave zyrtare historike dhe historive të ndryshme, shpesh të pa treguara, të atyre që jetuan gjatë luftës.
Sendet personale, objektet shtëpiake dhe sendet që lidhen me mekanizmat e përballimit shërbejnë si lidhje të prekshme me betejat dhe qëndrueshmërinë e përditshme të njerëzve dhe humanizojnë narracione historike, duke u ofruar një vështrim përtej atij që është ofruar deri tash.
Kurimi i muzeve është një ekuilibër delikat, që kërkon shqyrtim të kujdesshëm të perspektivave të ndryshme duke ruajtur saktësinë historike. Sfida qëndron në zgjerimin e fushës së muzeut për të përfshirë një narrativë më gjithëpërfshirëse pa lënë pas dore aspektet ushtarake dhe politike, por bashkëpunimi me komunitetet, studiuesit e shkencave shoqërore duhet të bëhet thelbësor për të siguruar një përfaqësim të nuancuar dhe gjithëpërfshirës që rezonon me një audiencë më të gjerë.
Muzeu si institucion duhet të jetë një hapësirë dinamike që evoluon me ndryshimin e kuptimeve të historisë duke inkorporuar perspektiva, zëra dhe metoda të ndryshme të tregimit. Kjo qasje dinamike jo vetëm që rrit vlerën edukative të muzeut, por gjithashtu forcon lidhjen e tij me njerëzit që përfaqëson.
Muzeu Kombëtar i Kosovës ka rol në formësimin e kujtesës kolektive dhe të kuptuarit e historisë prandaj praktikat e ndryshme me anë të së cilave manifestohet kujtesa kolektive nuk duhet të shërbejnë për të formuar dhe komunikuar narracione historike të njëtrajtshme sepse një qasje e tillë shkakton shkëputje midis historisë dhe kujtesës dhe bën që një pjesë e përjetimeve kolektive të mbesin të heshtura në historinë publike.
